Tuesday, October 7, 2025

Pakanengneng: The Pangasinense’s Sense of Sight

Pakanengneng: The Pangasinense’s Sense of Sight

The Pangasinan language is consistently nuanced even in the rarefied fields of, um, ophthalmology, optometry, and optics.

Pakanengneng is the basic term for sense of sight fro the root word nengneng (to see).

For the shape and size of eyes, there’s muldagat (wide-eyed) and pikit (slit-eyed). Chinky-eyed people with Chinese ancestry are jokingly called singa mata’y pantat (catfish-eyed) or singa makakaugip (sleepy-eyed), if not pikit (singkit in Tagalog).

On the other hand, terms for eye movements include:

Limata: to open the eyes

Pikit: to close the eyes

Mulagat: to open the eyes wide

Kurarap: to open the eyes wide to see in the dark

Kunineng: to move the flaps of the eyes to make sense of something in the dark

Kulirep: irap in Tagalog; to move the eyes in such a way as to briefly stare at someone sharply, with the eyes opening and closing within a second; almost like a squint, it is an expression of disgust

Kindat: to wink

Pultak: to make the eyeballs bulge as to seem to be out of the eye sockets owing to sheer fright/terror, excitement, or surprise

Kespay: to flap the eyelids

Birbir: to stare at someone intently and for a longish period of time to recall who the person is

Imaton: to observe

Lingaw: lingon; to turn around and see; to look back on

Laram: to feel uncomfortable when staring directly at strong light (glare)

Siim: to espy someone (done in secret, of course)

Silip: to peek or to look through

Bista: to inspect

Even more interesting are the terms for when the someone stares from certain vantage points:

Tandag: to stare or observe from a ledge or higher position

Takiling: to stare at something high from down below

Tangay: to look up

Usdong: to look down on

(Note: The terms for crying are also numerous, and they have been discussed in this forum separately.)

What other eye-related terms do you know?

 

 

Monday, October 6, 2025

SAAN MAAARING MAG-PARK SA BAYAMBANG?

 SAAN MAAARING MAG-PARK SA BAYAMBANG?

 (Gabay sa Pagpaparada ng Sasakyan)

Upang maiwasan ang kalituhan at mas mapagaan ang daloy ng trapiko, inilatag ng Pamahalaang Lokal ng Bayambang ang mga itinalagang parking spaces para sa iba’t ibang uri ng sasakyan.

Ito ay bilang pagsunod na rin sa pinakahuling road-clearing guidelines ni Pangulong Ferdinand Marcos Jr. ayon sa Memorandum Circular No. 2024-053.

Narito ang kumpletong gabay:

 I. FREE PARKING AREAS

‎Ito ang mga lugar na maaaring pagparadahan nang walang bayad:

1. Old Central School Ground

‎—Para sa lahat ng private vehicles. Ito ay nagsisilbing temporary free parking area habang nagpapatuloy ang mga proyekto sa bayan.

‎2. Tabi ng Highway Public Assistance Desk o HI-PAD (Harap ng Dating Yellow Building)

‎—Para sa motorcycles, e-bikes, at private vehicles. Malapit ito sa HI-PAD station kaya madaling ma-access ng mga motoristang dadaan o pansamantalang hihinto.

II. LGU PARKING AREA

‎Eksklusibo para sa mga kawani ng lokal na pamahalaan:

‎1. Old Central School Ground (Near Municipal Engineering Office)

‎—Para sa LGU employees lamang. May nakalaan nang espasyo para sa kanilang mga sasakyan upang hindi makihalo sa mga public parking zones.

‎III. PAY PARKING AREAS

‎Ito naman ang mga lugar na may corresponding parking fee, partikular na para sa mas mataong bahagi ng bayan:

1. Harap ng Caragan Mini-Mart (Harapan at paligid ng Balon Bayambang Events Center) at Harap ng Rural Bank of Central Pangasinan hanggang Royal Mall (Harapan at paligid ng Municipal Plaza)

—Four Wheels (Private Cars and Similar Vehicles). Ang mga lugar na ito ang itinalaga bilang pay parking dahil mataas ang foot traffic at dami ng sasakyang pumaparada.

‎2. Truck Parking (Harapan ng Royal Supermarket)

‎—Katabi ng HI-PAD, bago pumasok sa Bayambang Tricycle Terminal. Ito ay eksklusibo para sa mga delivery trucks at malalaking sasakyan. Ito ang itinalagang pay parking area upang hindi nakaharang sa pangunahing kalsada ang malalaking sasakyan.

PAALALA SA PUBLIKO!

‎—Sundin ang nakatalagang signage at huwag basta-basta pumarada sa “No Parking Zones.”

‎—Ang maling pagparada ay maaaring magdulot ng abala, trapiko, o posibleng violation.

‎—Ang tamang paggamit ng parking areas ay nakatutulong hindi lamang sa motorista kundi sa mas maayos na daloy ng trapiko sa buong bayan.

 

 

 

Samantala, nrito ang mga health benefits na makukuha sa PAGLALAKAD:

 

1. Pampalakas ng puso

2. Pampababa ng blood pressure

3. Pampababa ng blood sugar

4. Pampabawas ng timbang

5. Pampatibay ng buto at kasu-kasuan

6. Pampaganda ng sirkulasyon ng dugo

7. Pampabawas ng stress at anxiety

8. Pampaganda ng mood (naglalabas ng endorphins)

9. Pampalakas ng baga

10. Pampahaba ng buhay


Monday Report – October 6, 2025

 Monday Report – October 6, 2025

[INTRO]

NEWSCASTER 1: Isang masaya at produktibong umaga, Bayambang! Ako po si ___ ng ___ Office.

NEWSCASTER 2: At ako naman po si _, mula sa Internal Audit Service. Handog namin ang mga balitang sumasalamin sa bayang progresibo.

NEWSCASTER 1: Sama-sama nating sulyapan ang mga kwentong nagpapakita ng malasakit at aksyon.

NEWSCASTER 2: Ito ang inyong lingguhang ka-partner sa impormasyon

SABAY: ... BayambangueNews!

 

***

[SALITAN NA KAYO RITO]

1. Mayor Niña, Nanguna sa PDRA para sa Bagyong "Opong"
Pinangunahan ni Mayor Niña ang Pre-Disaster Risk Assessment (PDRA) meeting noong September 26 bilang paghahanda sa bagyong “Opong.” Ibinahagi ng MDRRMO na mahina lamang ang epekto ng bagyo, ngunit pinag-usapan na rin ang nangyaring pagbaha sa ilang barangay dahil sa kakulangan ng drainage sa mga pribadong lote, na siya namang tinalakay sa isang hiwalay na pagpupulong.

2. Relief Operations, Nagpatuloy

Sa pagtutulungan ng iba’t-ibang departamento at ahensiya, lahat ng naitalang apektadong residente sa iba’t ibang barangay ang agarang hinatiran ng tulong. Sa kabuuan, may 1,017 food packs ang naipamahagi sa mga apektadong pamilya mula sa 18 barangays sa loob ng dalawang araw na pamamahagi magmula noong manalasa ang magkakasunod na bagyong Marisol, Nando, at Opong kasabay pa ng habagat.

3. Blood Drive, Nakolekta ng 43 Blood Bags
Sa blood donation drive sa Tococ East noong September 29, may 43 volunteers out of 62 registrants ang nakapag-ambag ng supply ng dugo para sa mga nangangailangan -- salamat sa pagtutulungan ng RHU I at Philippine Red Cross–San Carlos Chapter. Nagsilbi rin itong paalala sa kahalagahan ng boluntaryong pagbibigay ng dugo upang makapagsalba ng buhay.

4. Mga Natatanging Kawani ng LGU, Pinarangalan

Bilang bahagi ng pagdiriwang ng ika-125 na anibersaryo ng Philippine Civil Service Commission, kinilala ng LGU ang mga natatanging lingkod-bayan na hinirang ng bawat departamento bilang ulirang kawani o model employee ng kani-kanilang tanggapan. Malugod na iginawad ni Mayor Niña ang mga parangal at nagpahayag ng pasasalamat sa mga empleyadong nagsisilbing huwaran ng sipag, integridad, at dedikasyon sa serbisyo publiko.

5. 7 LGU Retirees, Pinarangalan

Bilang pagkilala at pasasalamat sa kanilang mahabang panahon ng paglilingkod sa bayan, ginawaran ng Certificate of Appreciation ang pitong retirees ng LGU Bayambang sa isang seremonya noong September 29. Kinilala sina Municipal Accountant Erlinda Alvarez, Municipal Treasurer Luisita Danan, HRMO Head Nora Zafra, Accountant for Barangay Affairs Elsie Dulay, LCR Officer Leonida Junio, at Treasury Officers na sina Eloisa Quinto at Edna Palisoc, sa kanilang dedikasyon sa trabaho at mahalagang ambag sa serbisyo publiko.

6. Task Force Disiplina, Magtitiket na sa Lahat ng Violators simula Ocotober 1!

Muling nagpulong ang Task Force Disiplina upang mag-update ukol sa progreso ng istriktong implementasyon ng mga batas, mapa-national o local ordinance. Ipinatawag sa pulong ang lahat ng 77 barangay captains upang hingin ang kanilang buong suporta. Inanunsyo ng Task Force na sa darating na Oktubre uno, magsisimula nang mag-issue ng ticket ang mga miyembro ng task force sa lahat ng violators.

7. Mayor Niña, Nanguna sa LCPC, LCAT-VAWC, at MAC Meeting

Noong September 29, dumalo si Mayor Niña sa pinagsamang pulong ng Local Council for the Protection of Children, Local Committee on Anti-Trafficking and Violence Against Women and Their Children, at Municipal Advisory Committee on 4Ps. Nag-update sa kanya ang lahat ng departamento at ahensya ukol sa mga hakbang na kanilang isinasagawa para sa proteksiyon ng kababaihan at kabataan at pagpapalakas ng implementasyon ng programang 4Ps para sa mga resident-beneficiaries.

(Check the proper pronunciation of benefi’-ci-’a’-ries.)

8. POPS Plan Formulation Workshop, Ginanap

Isinagawa noong September 29 ang isang Peace and Order and Public Safety (POPS) Plan Formulation Workshop upang buuin ang komprehensibong plano para sa kapayapaan, seguridad, at kaligtasan ng publiko sa mga taong 2026 to 2028. Sa pag-oorganisa ng DILG at MPDO, binalangkas sa workshop ang POPS Plan ng Bayambang, na kinabibilangan ng Local Anti-Illegal Drug Plan of Action bilang isang mandatory focus nito.

9. Economic & Infra Sector, Nag-update sa BPRAT

Ang Bayambang Poverty Reduction Action Team ay muling pinulong ang economic at infrastructure development sector para sa 3rd quarter ukol sa kanilang mga naisagawang proyekto na nakapaloob sa Bayambang Poverty Reduction Plan. Ang mga miyembro ng Economic and Infrastructure Development sector ay isa-isang nagpresenta ukol sa estado ng mga nakalistang programa, proyekto at aktibidad na kanilang tugon sa paglaban sa kahirapan.

10. GAD Fund Utilization, Tinalakay sa TWG Meeting

Sa 3rd quarter meeting ng Gender and Development Technical Working Group noong September 30, tinalakay ang ukol sa utilization ng GAD Fund sa 3rd quarter ng taon, ang mga naging accomplishment ng iba't ibang departamento gamit ang naturang pondo, at mga kaugnay na aktibidad.

11. Mayor Niña, Inimbitahang Presenter sa 2nd GEMP Summit
Inimbitahan ng Department of Energy si Mayor Niña bilang isa sa mga presenter sa 2nd Government Energy Management Program Summit sa Baguio City, dahil sa mga inisyatiba ng LGU-Bayambang sa pagtitipid ng enerhiya. Ibinahagi ng kanyang kinatawan na si Energy Efficiency and Conservation Officer, Engr. Rudyfer Macaranas, ang mga best practices ng LGU tulad ng paggamit ng solar lights, inverter equipment, at energy-saving measures sa mga opisina. Lubos namang hinangaan ng Department of Energy at iba pang LGU ang mga programa ng Bayambang para sa energy efficiency.

12. M.C.D.O., Umani ng Karangalan sa Certification Program
[Don’t say mak-do pls! Say em-see-dee-oh]

Matagumpay na nagtapos sina Atty. Melinda Rose Fernandez, OIC ng Bayambang M.C.D.O., at staff na si Jacinto Perez sa Cooperative Development Officers Certification Program sa Lingayen, Pangasinan. Napili si Atty. Fernandez bilang top performer sa dalawang kurso na “Fundamentals of Cooperatives” at “Governance and Management of Cooperatives, patunay ng kanyang husay at dedikasyon sa pagpapaunlad ng kooperatiba. Bukod dito, tumanggap sila ng Certificate of Authority mula sa Cooperative Development Authority na nagbibigay kapangyarihan na magsagawa ng mga pagsasanay at seminar sa kanilang lokalidad.

13. Mga Traffic Violator na Empleyado ng Munisipyo, Hindi Pinalampas ng TFD!

Anim na empleyado ng Munisipyo ang inisyuhan ng reprimand letter matapos silang mahulihan ng violation kabilang ang hindi pagsuot ng helmet habang nagdadrive at kawalan ng side mirror, ayon sa ulat ng Task Force Disiplina members. Sila ay humarap sa Grievance Committee noong October 10, at binigyan ng stern warning, pinagbayad ng multa, at pinangaralan tungkol sa kanilang obligasyon bilang government workers na maging modelo sa lahat.

14. Tradisyon sa Pagbuburo, Isinalin sa Kabataan

Bilang isa sa mga pambungad na aktibidad para sa selebrasyon ng Bayambang Tourism Month 2025, itinampok ang “Buro-Licious: Native Delicacy Demo” noong October 3 sa PSU-DOST R1 Food Innovation Center, PSU-Bayambang. Pinangunahan ni G. Norberto de Vera ng Nanay Doray’s Buro ang live na demonstrasyon ng paggawa ng burong isda, isang tradisyunal na pagkaing tatak-Bayambang na patuloy na ipinagmamalaki ng bayan. Layunin ng aktibidad na ipreserba at ipromote ang nasabing delicacy sa pamamagitan ng pagsalin ng teknolohiya sa mga kabataan.

15. Inter-District Basketball Tournament, Ikinasa!

Noong October 4, opisyal nang nagsimula ang Bayambang Inter-District Basketball Tournament 2025 para sa mga kabataan sa Brgy. Bani Covered Court, sa pag-oorganisa ng Sports Council. Tampok sa programa ang makulay na motorcade, Oath of Sportsmanship, Selection of Best Muse, at Ceremonial Toss. Dinaluhan ito ng mga opisyal bilang suporta sa layuning itaguyod ang sportsmanship, talento, at pagkakaisa ng mga kabataan sa pamamagitan ng basketball.

 

16. PNP-Bayambang, National Nominee sa C.S.O.P. Award
Kinilala ang PNP-Bayambang, sa pamumuno ni PLtCol Rommel Bagsic, bilang national nominee sa Community Service-Oriented Policing Award ng NAPOLCOM. Tampok dito ang programang “Police Hour at Your Service” na inilunsad noong 2023 sa 87.5 Niña Aro Taka radio station. Layunin nitong mapalapit ang serbisyo ng pulisya at maitaguyod ang kaligtasan ng komunidad.

17. Bayambang, Regional Winner sa 4Ps Model LGU!
Itinanghal ang LGU-Bayambang bilang regional winner sa Search for Model LGU Implementing 4Ps ng DSWD Region I para sa 2025. Ito ay bilang pagkilala sa mahusay na pamumuno at malikhaing estratehiya ng LGU para sa kapakanan ng 4Ps beneficiaries. Sa panalong ito, magiging opisyal na entry ng Rehiyon Uno ang Bayambang sa national GAPAS Awards.

 

18. ‎Mga Batang Bayambangueño, Nakilahok sa Larong Pinoy at Nutrition Lecture

‎‎Noong Oktubre 2, muling inilunsad ng Municipal Nutrition Action Office ang programang Larong Pinoy at Lecture on Good Nutrition for Schoolchildren, at ang unang sesyon ay ginanap sa Buenlag Elementary School. Tampok dito ang mga aktibidad gaya ng hula-hoop at zumba contest, lecture sa healthy lifestyle at fire safety, at pamamahagi ng sports items upang isulong ang kalusugan at nutrisyon ng mga bata, at masugpo partikular na ang overweight at obesity.

19. ‎BPSO, Nagsagawa ng General Assembly

‎Noong September 27, nagsagawa ng general assembly ang Bayambang Public Safety Office, at ito ay dinaluhan ng 106 personnel, kung saan tinalakay ang mga tungkulin, polisiya, at ordinansa upang mapalakas ang disiplina, koordinasyon, at kahandaan ng ahensya sa pagbibigay ng serbisyo at seguridad at ating pamayanan.

19. Bayambang, Kabilang sa mga Kampeon ng Mabuting Pamamahala!

Ang LGU-Bayambang ay nagkamit ng rating na 100% compliance sa Full Disclosure Policy (FDP) postings mula CY 2024 hanggang unang kwarter ng 2025, ayon sa audit ng DILG. Ang tagumpay na ito ay malinaw na patunay ng transparency, accountability, at malinis na pamamahala ng ating LGU, sa pamumuno ni Mayor Niña.

 

 

***

Bayambang, Dapat Alam Mo! - CSO Accreditation / Participatory Governance

May ginagawa ka bang proyekto para sa kapwa? Ikaw ba ay bahagi ng isang samahan na naglilingkod sa komunidad? Ngayon, may pagkakataon ka para mas mapalakas ang inyong boses.

 

Bayambang, dapat alam mo na mahalaga ang boses ng bawat sektor. Kaya’t iniimbitahan namin ang lahat ng Civil Society Organizations na magpaakredit sa ating Lokal na Pamahalaan.

 

Ano ba ang ibig sabihin ng akreditasyon?

 

Ang accreditation ay isang opisyal na proseso kung saan kinikilala ng pamahalaang lokal ang inyong organisasyon bilang katuwang sa pamamahala. Sa pamamagitan nito, nagkakaroon ng puwang ang inyong grupo sa paggawa ng desisyon, pagbibigay ng suhestiyon, at aktibong pakikilahok sa pagpapatupad ng mga programang pangkaunlaran ng ating bayan.

 

Gusto niyo bang maging accredited? Narito ang mga kailangang dokumento!

 

1. Liham ng aplikasyon

2. Application Form para sa Accreditation

3. Board Resolution para sa layuning kumatawan sa LSB

4. Certificate of Registration o NCIP Certification (para sa IPOs)

5. Listahan ng mga kasalukuyang opisyal

6. Minutes ng Annual Meeting (kung higit isang taon nang aktibo)

7. Ulat ng mga nagawa noong nakaraang taon

8. Financial Statement na may pirma ng mga opisyal

 

O di ba? Ganoon lang kadali!

 

Ngayon, ano naman ang mahalagang gampanin ng isang CSO?

 

1. Makilahok sa pagpaplano, pagpapatupad, pagsubaybay, at pagsusuri ng mga programa ng LGU

2. Manatiling independiyente sa pulitika

3. Magbigay ng datos at impormasyon sa Local Special Boards

4. Magsagawa ng konsultasyon sa publiko tungkol sa mga isyung pansektor

5. Sumali sa CSO Capacity Development Program para sa pagpapalakas ng inyong kakayahan

 

Bayambangueño, dapat alam mo na oras na para marinig ang boses ng inyong organisasyon. Ipaakredit na ang inyong CSO at maging katuwang ng pamahalaan sa paghubog ng isang mas maunlad at makataong bayan.

 

 

[OUTRO]

NEWSCASTER 1: Sa bayan nating may puso, may direksyon, at may malasakit, ang serbisyo ay tuloy-tuloy.

NEWSCASTER 2: At sa bawat ulat na aming hatid, nariyan ang pangakong hindi kayo pababayaan.

NEWSCASTER 1: Ako po si ___ mula sa _____ Office, kaisa ninyo sa pagpapatuloy ng tunay na pagbabago.

NEWSCASTER 2: At ako si ___, mula sa Internal Audit Service, patuloy na naglilingkod sa inyo, sa ngalan ng LGU-Bayambang. Hanggang sa susunod na linggo.

SABAY: Ito ang.... BayambangueNews!

Saturday, October 4, 2025

New old worlds

Bátong is to meet. Akapambatong kami Ed Binmaley. Nagkasalubong kami sa Binmaley.


Dumurulot - 


Pangdel - 


Nalnalde - nalnala


Kelas - bangin


Lake - libsong


Mampaypayaret - continuous jolly laughter


manmuldag, say mata to ngalngali ompoktal, ngalngali onsabog ed pasnok to!


marukamel - not easily satisfied. You present something, he will ask for another. You present another; he will look or search for something else. Ayan too so tatawagen ya marukamel ta ambabangil so anapen to.


Abatong-anengneng, nalmo, arumog. Examples:

1. Iner mo abatong may relok?

2. Abatong mo la imay nababalang ya antiparak?


New old words from Melchor Orpilla

 Salipungpong - panaabëtanan na dalan (crossroad, crossing odino Amay panaabëtanan na rayos na dalig)

Mangalimarëk - umpatëy a nalënër
Masalagisang - maalinyada odino malikët tan maung a mansalita
Limmirong - timmunda kasil, pantërak to
Maalindaway - mapalaway of maawang ya bali-balin nanëngnëng
Asabukay - nalmo'd karikaan of kapagëyan of diya'd dayami
Asagapol - nalmon ag ginagala
Asalimpot - Ag ginagalan asabi, singa bilang no nabalang ka ëd dalan et maksabi la ëd arum a lugar.
Bayang-bayang - Arko
Banikël - ëgnaan na duwaran lima ya manabëtan so pangansi tan tangan na nantupag a limam
Bëkël - tumbok na puerta'y simbaan
Sinagël - luor
Mambalibalintan - manalis-alis o mampasya-pasyar ëd arum a pasën
Nagarang - naabot na sali so kaaralëm na danum
Yakyakën - akarën so danum (Ed ilog, no bilang ta umbaliw la)